Uitgereik deur Ismail Joosub namens die FW de Klerk-stigting op 02/08/2024

Die FW de Klerk-stigting neem kennis van President Cyril Ramaphosa se ondertekening van die Wet op die Wysiging van die Onafhanklike Polisie Ondersoekdirektoraat (“OPOD”) op 25 Julie 2024. Hierdie belangrike wetgewende stap volg na die Stigting se uitgebreide geskrewe insette oor die Wetsontwerp se grondwetlikheid op 2 Oktober 2023 en die mondelinge insette aan die Portefeuljekomitee vir Polisie op 18 Oktober 2023.

Die OPOD-Wysigingswetsontwerp was daarop gemik om die OPOD se mandaat uit te brei om ernstige misdade wat deur wetstoepassingbeamptes gepleeg word, hetsy tydens diens of van diens af, te ondersoek. Die wysigings is gemotiveer deur die Grondwettelike Hof se uitspraak in die saak McBride v Minister van Polisie en Ander, wat bepalings wat die Minister van Polisie toelaat om dissiplinêre maatreëls teen die OPOD se Uitvoerende Direkteur te tref sonder parlementêre toesig, ongeldig verklaar het. Die Hof het die behoefte aan OPOD se onafhanklikheid en ‘n deursigtige seleksieproses vir die Uitvoerende Direkteur beklemtoon, wat in lyn is met demokratiese beginsels.

Die Stigting het egter ernstige kommer uitgespreek oor klousule 4, wat aanvanklik die aanstellingsmagte van die Uitvoerende Direkteur in die hande van die Minister van Polisie en die Kabinet gekonsentreer het. Hierdie bepaling het die risiko gelê om die OPOD se onafhanklikheid te ondermyn deur dit aan potensiële politieke inmenging bloot te stel, in stryd met artikel 206(6) van die Grondwet. Die klousule het ook in sterk teenstelling met artikel 1(c) van die Grondwet gestaan, aangesien dit die grondslag van die drie regeringsfere van mag ondermyn het, wat ‘n hoeksteen van demokratiese bestuur is.

Klousule 4 is daarna gewysig om ‘n meer gebalanseerde aanstellingsproses te verseker. Die nuwe bepaling verplig die Minister om ‘n paneel aan te stel om geskikte kandidate te identifiseer en vereis parlementêre goedkeuring van die Uitvoerende Direkteur se benoeming binne 30 parlementêre werksdae. Hierdie verandering spreek die Stigting se bekommernisse oor die potensiaal vir politieke inmenging aan en belyn die aanstellingsproses met grondwetlike beginsels en internasionale beste praktyke.

Ismail Joosub, Bestuurder van Grondwetlike Ontwikkeling, het gesê: “Die wysigings aan klousule 4 merk ‘n kritieke verbetering in die beskerming van die OPOD se onafhanklikheid. Die vereiste vir parlementêre toesig is ‘n welkome toevoeging wat deursigtigheid en verantwoordbaarheid verbeter”.

Christo van der Rheede, Uitvoerende Direkteur van die Stigting, het bygevoeg: “Terwyl die wysigings aan die OPOD Wysigingswet lofwaardig is, is voortdurende waaksaamheid nodig om te verseker dat die Wet effektief geïmplementeer word. Die Stigting bly toegewyd aan die monitering van hierdie en ander wetgewende ontwikkelinge om die beginsels van grondwetlike demokrasie te handhaaf en menseregte te bevorder”.

Die FW de Klerk Stigting sal voortgaan om vir grondwetlike integriteit en die beskerming van menseregte in alle wetgewende prosesse te pleit en om waaksaam te bly om te verseker dat hierdie beginsels gehandhaaf word.