Die SAUK is die afgelope paar maande in omstredenheid gewikkel. Een sodanige omstredenheid was die skielike bedanking van die waarnemende Hoof Uitvoerende Beampte (HUB) – Jimi Matthews – weens wat hy beskryf het as ‘n afbrekende atmosfeer by die uitsaaier. Die uitvoerende besluit om nie beeldmateriaal van gewelddadige betogings uit te saai nie, wat tot die ontslag van joernaliste gelei het wat geweier het om hierdie bevel na te kom, het ook kommer gewek. Gevolglik wend hierdie joernaliste hulle tot die hoogste hof van die land – die Konstitusionele Hof – weens die ongrondwetlike skending van hul vryheid van uitdrukking wat deur die bogenoemde uitvoerende beleid veroorsaak is. Wanneer ‘n mens hierdie ontwikkelinge oorweeg, saam met Motsoeneng se weiering om te bedank ten spyte van die bewyse teen hom, kan aanvaar word dat dit situasie by die SAUK sleg is. Dit alles het gebeur met Motsoeneng aan die stuur van sake by die SAUK.
In Augustus vanjaar is Motsoeneng en die Minister van Kommunikasie – Faith Muthambi – gevra om aan die Parlement verantwoording te doen betreffende die omstrede besluite wat deur die uitsaaier gemaak is en wat waarskynlik sy reputasie en geloofwaardigheid skade berokken het. Nadat Lede van die Parlement van die ANC versoeke om ondersoek in te stel, van die hand gewys het, het Motsoeneng lede van die opposisie aangeval en hulle van bybedoelings beskuldig. Hy het voorts aangevoer dat omdat die Parlement nie finansieel tot bedrywighede van die SAUK bydra nie, dit geen reg het om van die uitsaaier te vereis om aan hom verantwoording te doen nie. Hy kon nie meer verkeerd wees nie. Die SAUK as die openbare uitsaaier is in ooreenstemming met die Grondwet teenoor die wetgewer verantwoordelik.
Volgens die Grondwet sluit die grondliggende bepalings van die nasie verantwoordbaarheid, responsiwiteit en openheid in. As ‘n openbare instelling is die SAUK gebind deur hierdie waardes. Die Portefeuljekomitee oor Kommunikasie tree binne sy mandaat op om ondersoek in te stel na die gebeure en prosesse by die openbare uitsaaier. As verteenwoordigers van die publiek – aan wie die SAUK uitsaai – oefen die Parlement toesighouding uit. Tweedens, in artikel 195 van die Grondwet, waarin daar voorsiening gemaak word vir staatsadministrasie, word dit vereis dat deursigtigheid bevorder word deur die voorsiening van tydige, toeganklike en korrekte inligting. Die Parlement is nie net die stem van die mense nie; dit het ook ‘n toesighoudende funksie.
Die Appèlhof het nie Motsoeneng se aansoek om verlof tot appèl teen die Hoë Hof se beslissing toegestaan dat sy permanente aanstelling ter syde gestel moet word nie weens die afwesigheid van ‘n redelike vooruitsig van sukses. Die beslissing is nie net ‘n oorwinning vir diegene wat die verrigtinge ingestel het nie. Dit strek verder, dit handhaaf die Kantoor van die Openbare Beskermer. Gegewe die feit dat die Konstitusionele Hof die magte van haar Kantoor in die Nkandla-aangeleentheid bevestig het, is hierdie beslissing ‘n finale bewys van die goeie werk wat hierdie Kantoor onder haar leierskap gedoen het. Hierdie beslissing behoort ‘n voorbeeld te wees vir alle staatsinstellings – dat hulle nie bo die oppergesag van die reg wat die vordering van ons demokrasie beskerm, verhewe is nie.
Deur Rebecca Sibanda: Regsassistent, Sentrum vir Grondwetlike Regte
