Die Hof se meerderheidsbeslissing het die OVK se argument verwerp dat die Verkiesingshof se uitleg van die reg gebrekkig was en voorts dat dit die OVK se enigste verpligting was om kiesersadresse te verskaf wat in sy besit is. Die OVK het aangevoer dat nakoming met die Verkiesingshof se besluit daartoe sou lei dat meer as 12 miljoen kiesers ontneem sou word van die reg om te stem omdat hul name verwyder sou moes word van die rol op grond daarvan dat hulle nie adresse het nie. Dit, ten spyte van die OVK se eie onderneming, na afloop van die Hof se beslissing in November 2015 in ‘n verwante saak, om ‘n verklaring te kry van individue met informele adresse wanneer hul besonderhede vasgelê word. Dit is ook opmerklik dat die besluit die spesifieke sosio-ekonomiese omgewing van Suid-Afrika erken deur daarop klem te lê dat die vereiste dat die OVK adresse moet aanteken “waar sodanige adresse beskikbaar is”, verwys na adresse wat objektief beskikbaar is of wat met voldoende sekerheid vasgestel kan word. Dit is ‘n erkenning van die reg op toegang tot geskikte behuising, maar vir baie Suid-Afrikaners moet dit nog verwesenlik word.
Dit is van groot kommer dat die OVK versuim het om alle adresse aan te teken ten spyte van die Kieswet wat sedert 2003 vereis dat adresse aangeteken word indien dit beskikbaar is. In hierdie verband het die Hof bevind dat die OVK se optrede onwettig en teenstrydig met die Grondwet is.
Die Grondwetlike Hof het verder verklaar dat die huidige kiesersrol onwettig is en dus ongrondwetlik is, maar het sy verklaring pragmaties vir twee jaar uitgestel. Dit beteken dat die plaaslike regeringsverkiesings, wat op 3 Augustus 2016 sal plaasvind, sal voortgaan. Dit moet egter daarop gewys word dat die minderheidsbeslissing waarsku dat ‘n gebrekkige kiesersrol in die verkiesings van Augustus 2016 kan lei tot die uitdaging van die verkiesingsuitslae, op grond daarvan dat die nie vry en regverdig is nie.
In baie opsigte dui hierdie beslissing op die verdieping van Suid-Afrika se grondwetlike demokrasie in dié sin dat die Konstitusionele Hof strenger maatstawwe daargestel het waaraan voldoen moet word voordat ‘n verkiesing vry en regverdig kan wees. Dit is ‘n belangrike bevestiging van die nasie se grondliggende waardes wat deur die Grondwet ingestel is, met inbegrip van universele stemreg, ‘n nasionale kiesersrol, gereelde verkiesings en ‘n veelpartystelsel van demokratiese regering, ten einde verantwoordbaarheid, ‘n responsiewe ingesteldheid en openheid te verseker. Die besluit beskerm uiteindelik die integriteit van Suid-Afrika se verkiesings deur die bestaande wigte en teenwigte te versterk ten einde vry en regverdige verkiesings te verseker.
Deur Phephelaphi Dube: Direkteur, Sentrum vir Grondwetlike Regte
