Deur Ismail Joosub, Regsbeampte van Grondwetlike Programme by die FW de Klerk Stigting op 29/04/2024

‘n Beduidende stap vir Suid-Afrika se regstelsel is geneem met die afskaffing van die misdaad van laster. Dit dui op ‘n belangrike ontwikkeling in die beskerming van vryheid van spraak in die land. President Ramaphosa het ingestem tot die Wysigingswet op Geregshofaangeleenthede van 2023, wat die gemeenregtelike misdaad van laster (artikel 34(1)) ophef. Hierdie wetgewende verandering, alhoewel tegnies van aard, hou verreikende implikasies vir joernaliste, burgerlike samelewing en die breër raamwerk van vryheid van spraak in Suid-Afrika.

Wat is kriminele laster?

Kriminele laster was ‘n gemeenregtelike misdaad in Suid-Afrika totdat die President dit vanjaar afgeskaf het. (Die Hooggeregshof van Appèl (“HGA”) het voorheen bevind dat hierdie misdaad nie teenstrydig is met die Grondwet nie.)

Iemand was skuldig aan die misdaad van laster (en kon krimineel vervolg word deur die Staat daarvoor) as hulle onwettig en met die opset om iemand anders se reputasie te beskadig, iets oor daardie persoon gepubliseer het (d.w.s. hulle waardigheid, ‘n reg waarop hulle geregtig is ingevolge artikel 10 van die Grondwet). (Let op: ‘n Verklaring sou nie onwettig wees as dit waar was en vir die openbare belang, of was byvoorbeeld regverdige kommentaar.)

Hoekom is dit afgeskaf?

Internasionale norme, soos dié wat uiteengesit is in die Universele Verklaring van Menseregte en die Internasionale Pakt oor Burgerlike en Politieke Regte, beklemtoon die belangrikheid van sterk beskerming vir vryheid van uitdrukking.

In die memorandum aan die Wet, toe dit voor die Parlement as ‘n wetsontwerp (dit is, ‘n voorgestelde wet) voorgelê is, het die Departement van Justisie verklaar dat, “Laster is tans ‘n kriminele oortreding in die Republiek en vorm ook die grondslag van deliktuele aanspreeklikheid. Die Verenigde Nasies, sowel as buitelandse owerhede, het besorgdheid uitgespreek oor die ‘afskrikkende effek’ van sulke oortredings, veral op joernaliste en pleit vir die afskaffing van sulke wetgewing. Daar bestaan ​​gevestigde siviele remedies gebaseer op delik, bo en behalwe die misdryf van crimen injuria.”

Wat bly onveranderd?

Dit is belangrik om daarop te let dat siviele remedies vir laster intak bly, soos bepaal in artikel 34(2) van die Wet. Dus kan ‘n persoon nog steeds aangekla word vir laster, met remedies soos finansiële vergoeding, interdikte om verdere publikasie te voorkom, openbare verskonings en vir die betaling van regskostes.

Dit beïnvloed ook nie ander statutêre misdade nie, soos die Kieswet van 1998 se kriminalisering van die publikasie van valse óf lasterlike bewerings in verband met ‘n verkiesing met betrekking tot ‘n party, sy kandidate, verteenwoordigers of lede; of ‘n kandidaat óf daardie kandidaat se verteenwoordigers nie. Om dit te doen kan die party se skuldige kandidaat tot 10 jaar tronkstraf opgelê word (artikel 94 saamgelees met artikels 97 en 98 van die Wet).

Ter afsluiting:

Ons moet die feit dat die misdaad van laster afgeskaf word vier, want om gevangenisstraf opgelê te word vir vryheid van spraak, is ‘n ernstige daad in ‘n demokrasie. Met baie wat argumenteer dat dit slegs vir die uiterste gevalle gereserveer moet word – soos byvoorbeeld propaganda vir oorlog (sien artikel 16(2) van die Grondwet) – nie vir die aantasting van iemand se reputasie nie. In terme van die reg op Vryheid van spraak, het baie dit gesien as ‘n te strawwe sanksie om iemand se waardigheid te beskerm.

Die afskaffing van kriminele laster verteenwoordig ‘n wegbeweeg van Suid-Afrika se nalatenskap van sensuur ens. en beklemtoon toewyding tot die handhawing van die fundamentele reg op vryheid van spraak (artikel 16 van die Grondwet).