Die FW de Klerk Stigting het kennis geneem van die verskillende maniere waarop die Regterlike Dienskommissie van Suid-Afrika (RDK) klagtes teen lede van die regbank ondersoek.
Die RDK is ‘n grondwetlike liggaam ingevolge artikel 178 van die Grondwet (gelees met die Wet op die Regterlike Dienskommissie 9 van 1994). Die belangrikste funksies van die Kommissie is om kandidate te ondervra en aanbevelings te maak vir aanstelling op die regbank, sowel as om klagtes teen die regters aan te spreek.
Die RDK se komitee vir geregtelike optrede het hoofregter Mogoeng Mogoeng onlangs bestraf vir opmerkings wat hy gedurende 2020 oor die Israelitiese-Palestynse konflik gelewer het – waarin hy SA se buitelandse beleid gekritiseer het – sowel as sy volgehoue uittarting nadat die kommentaar groot reaksie gelewer het. Hoofregter Mogoeng het homself verdedig deur te sê dat sy kommentaar as ‘n Christen gemaak is. Regter Phineas Mojapelo, ‘n lid van die RDK se komitee vir geregtelike gedrag wat drie klagtes teen Mogoeng moet ondersoek, het benadruk dat die klag nie oor vryheid van godsdiens of vryheid van uitdrukking gaan nie, maar ‘bloot oor die oortreding van die gedragskode vir regters.”
Mojapelo het bevind dat kommentaar oor die Israelitiese-Palestynse konflik wat Mogoeng gemaak het in ‘n webinaar wat deur The Jerusalem Post aangebied is, neerkom op ‘n oortreding van die gedragskode vir regters en dat Mogoeng homself by ‘n politieke kontroversie betrek het’. Volgens Mojapelo “moet regters buite die politiek bly en hulle slegs kan kommentaar kan lewer oor die wettige en grondwetlike grense wat van toepassing kan wees op die politiek. Wanneer hulle gevra word om kommentaar, doen hulle dit op grond van die Grondwet en die wet en nie op grond van enige vooropgestelde idees nie – selfs nie godsdiens nie – hoe toegewyd hulle ook al is. Dit is waaraan die Grondwet en hul ede of bevestiging hulle bind”.
Die komitee het ook bevind dat Mogoeng ‘n aantal ander artikels in die kode oortree het, waaronder een wat regters belet om die aansien van hul regterlike amp te gebruik om hul private belange te bevorder.
Die hoofregter is gelas om verskoning te vra vir sy kommentaar.
Die vinnige manier waarop die RDK hierdie saak ondersoek en afgesluit het, staan egter in skerp kontras met die wyse waarop dit opgetree het tydens die ondersoek na klagtes teen ander lede van die regbank – veral regter John Hlope, wat die regter-president van die Wes-Kaapse hooggeregshof.
Klagtes teen Hlope, sowel as sy geskiktheid om ‘n regter te wees, strek terug tot in 2005 toe hy glo ‘n prokureur, mnr. Josua Greeff, ”n wit stuk k*”‘ genoem het. In 2006 het die RDK klagtes ontvang dat Hlope maandeliks geld van die Oasis-groep ontvang het en dat hy nie hierdie belang verklaar het – soos van regters vereis word – toe hy oor ‘n saak beslis het wat met dieselfde groep verband hou nie. In 2008 word Hlope se amptelike geskiktheid weer in twyfel getrek toe al die destydse regters van die konstitusionele hof ‘n klag by die Regterlike Dienskommissie (RDK) ingedien het dat Hlophe die regters Jess Nkabinde en Chris Jaftha van die konstitusionele hof wou beïnvloed in die uitslag van sake hangende voor daardie hof en verbind met die korrupsievervolging van oudpresident, Jacob Zuma. Na 12 jaar vertraging het die RDK sy uitspraak in 2020 voorbehou.
Kommer is weer geopper gedurende 2019 toe Hlople persoonlik ingegryp het in ‘n uitspraak teen sy persoonlike prokureur, Barnabas Xulu. Die mees onlangse storm waarby Hlope betrokke was, is sy vryspraak van Bongani Bongo, ‘n voormalige minister in Jacob Zuma se kabinet en ‘n senior lid van die sogenaamde radikale ekonomiese transformasie-faksie in die ANC. Die vryspraak en die manier waarop die saak deur Hlope hanteer is, is wyd gekritiseer.
Die RDK het ‘n grondwetlike mandaat om te bepaal of enige regter teen wie ‘n klag ingedien is, skuldig is aan growwe wangedrag. Wette en prosedures om dit te doen is noukeurig geformuleer en dit moet ‘noukeurig en sonder versuim’ toegepas word. ’As die kode vir regterlike gedrag teenoor een regter toegepas word, moet dit gelykop op ‘n ander toegepas word.
Ingevolge artikel 177 (3) van die Grondwet kan die President op advies van die RDK ‘n regter skors wat onderwerp is aan ‘n (dissiplinêre) prosedure. Die vraag ontstaan waarom hierdie maatreël nie met betrekking tot regter Hlope ingeroep is nie – in die lig van die feit dat hy by talle geleenthede van growwe wangedrag beskuldig is – insluitend die klag teen hom deur al die destydse regters van die Grondwethof. Die vraag kan ook gevra word waarom die RDK beweer het dat ‘dit geen sê daaroor het nie’ en waarom Hlope inderdaad nie geskors is nie?
Die talle bewerings teen regter Hlope moet behoorlik ondersoek word in ooreenstemming met die gedragskode van die RDK. Dit is noodsaaklik dat, as die voog van die integriteit en onafhanklikheid van die regbank, die RDK se eie gedrag onberispelik moet wees en op ‘n wyse moet wees wat billik, onpartydig en in ooreenstemming met die Grondwet is.
Uitgereik deur die FW de Klerk Stigting
5 Maart 2021
