In die tweede hoofstuk van die Grondwet – die Handves van Regte – bepaal artikel 19 dat elke Suid-Afrikaanse burger die reg het om politieke keuses te maak, om aan vrye, regverdige en gereelde verkiesings deel te neem en in sulke verkiesings te stem. Die stemreg is in ons Grondwet vervat en moet dus nie vanselfsprekend aanvaar word of ligtens uitgeoefen word nie.
Voor 1994 het miljoene Suid-Afrikaners nie stemreg gehad nie, en selfs vandag is daar nog meer as twee biljoen mense regoor die wêreld wat nie ‘n betekenisvolle stemreg het nie.
Ons stemreg gee ons ‘n sê in die land se toekoms.
In ‘n grondwetlike demokrasie soos ons s’n gee stemreg vir Suid-Afrikaners ‘n medeverantwoordelikheid om ons gedeelde toekoms te bepaal. Sonder ‘n groot getal kiesers sal die mandaat van ons toekomstige leiers verswak. As ons nie stem nie, sal ons nie verteenwoordigers hê om ons verkose leiers aanspreeklik te hou nie. Alhoewel baie kiesers ontevrede is met politieke partye en ontnugter word met die rigting wat ons demokrasie in die afgelope nege jaar ingeslaan het, moedig ons, die FW de Klerk Stigting, en as lid van die NFDI, alle kiesers aan om hul stemreg uit te oefen.
Laat ons nie die hard gewonne stemreg ondermyn deur op 8 Mei weg te bly van die stembusse nie.
Dit is egter nie net kiesers wat belangrike verantwoordelikhede in die komende verkiesing het nie. Politieke partye en die Onafhanklike Verkiesingskommissie (OVK) het ook ‘n verantwoordelikheid in hierdie verband.
Die OVK moet ‘n omgewing waarborg waar vrye en regverdige verkiesing kan plaasvind.
As ‘n organisasie wat beide eenheid in diversiteit bevorder, sowel as hartlike inter-gemeenskapsverhoudinge en nasionale eenheid, doen die FW de Klerk Stigting ‘n beroep op burgers, sowel as die OVK, om deursigtigheid te bevorder en om op ‘n respekvolle en vreedsame wyse op te tree – voor, gedurende en na die verkiesing.
Alhoewel ons die OVK respekteer, is die Stigting bekommerd oor ‘n moontlike gebrek aan kapasiteit om ‘n verkiesing te bestuur waaraan ‘n rekord 48 politieke partye sal deelneem. Ons doen daarom ‘n beroep op die OVK om te verseker dat die nodige kapasiteit in plek is, en indien nodig, dat die staat die geldelike hulpbronne (selfs in hierdie laat stadium) voorsien om dit te bereik. As burgers glo ons dit is belangrik om die OVK te ondersteun in sy pogings om ‘n vrye en regverdige verkiesing uit te voer. Gevolglik sal die NFDI, deur sommige van sy Stigtings, deelneem aan die verkiesing as onafhanklike waarnemers.
Ons doen ook ‘n beroep op alle politieke partye om eties te wees in hul verkiesing en om streng by die Kieswet te bly. Daarbenewens het politieke partye ‘n spesiale rol in die opvoeding en inlig van die kiesers oor omstrede kwessies. Ons glo dat dit moontlik is om verkiesingsveldtogte uit te voer sonder om ander te laster, om rasse-spanning op te wek of om teenstanders te ontmoedig. Partye moet hul beginsels – soos vervat in die Grondwet – laat wys tydens die laaste week van verkiesings.
Die verkiesing en demokratiese proses sal aansienlik verbeter indien die burgers voldoende inligting het om sinvolle vergelykings tussen die beleid van die verskillende partye te maak. In baie ander demokrasieë gebeur dit deur middel van ‘n openbare presidensiële of leiersdebat. Ons is jammer dat dit nie gebeur het in die aanloop tot hierdie verkiesing nie. Ons beveel sterk aan dat hierdie soort debat in die toekoms ‘n gereelde verskynsel in Suid-Afrikaanse verkiesingsprosesse moet word.
Ons glo ook dat daar gesamentlike pogings aangewend moet word om onvoorspelbare, gemarginaliseerde of apatiese kiesers te bereik. Daar is miljoene potensiële kiesers wat ontnugter word met ons demokrasie en wat uitgesluit word van die normale verkiesingsprosesse. Ons moet gesamentlik, as Stigtings, politieke partye en ander organisasies van die burgerlike samelewing, poog om na hulle uit te reik. As dit onaangeraak gelaat word, sal hierdie kiesers uiteindelik permanent van die politieke proses ontneem word, wat oor tyd selfs laer vlakke van kiesersdeelname in toekomstige verkiesings tot gevolg sal hê. In ‘n jong demokrasie kan dit nie toegelaat word nie.
Ons, as ‘n Stigting en as ‘n lid van die NFDI, verbind ons verder om verkose politieke leiers aanspreeklik te hou, nie net vir hul verkiesingsbeloftes nie, maar ook in die nakoming van hul verantwoordelikhede soos voorgeskryf deur ons Grondwet. Dit is ‘n deurlopende taak, maar dit moet beklemtoon word in die aanloop tot hierdie belangrike algemene verkiesing dat demokrasie nie bloot ‘n oefening is wat een keer elke vyf jaar plaasvind nie.
Burgers en die burgerlike organisasies moet voortdurend betrokke bly tussen verkiesings by kwessies wat met die regering van die land verband hou.
Laastens moedig ons as die FW de Klerk Stigting, en as lid van die NFDI, alle Suid-Afrikaners aan om ons grondwetlike demokrasie op 8 Mei te vier. Daag op by jou plaaslike stempunt, stem, wees bly oor die feit dat jy kan stem, en doen dit op ‘n verantwoordelike manier.
Uitgereik deur die FW de Klerk Stigting
1 Mei 2019
*NFDI-lede: FW de Klerk Stigting, Thabo Mbeki-stigting, Desmond & Leah Tutu-stigting, Helen Suzman-stigting, Chief Albert Luthuli-stigting, Robert Sobukwe-stigting, Jakes Gerwel-stigting, Kgalema Motlanthe-stigting en die Mlambo-stigting.
