Uitgereik deur Ismail Joosub namens die FW de Klerk Stigting op 18/11/2024

Die Departement van Binnelandse Sake het in Oktober 2024 ‘n mylpaal in Suid-Afrika bereik toe dit begin het om huweliksertifikate uit te reik wat Moslem-huwelike amptelik erken, algemeen bekend as “Nikah-huwelike”.

Hierdie ontwikkeling, wat na jare van voorspraak en regstryde tot stand gekom het, is ‘n belangrike mylpaal nie net vir Suid-Afrika se Moslemgemeenskap nie, maar ook vir die breër diversiteit van ons nasie. Dit is ‘n ontwikkeling wat getuig van die krag van ons Grondwet— ‘n dokument wat in sy wysheid ruimte gemaak het vir alle Suid-Afrikaners om hul diverse en ryk tradisies uit te leef, insluitend dié van godsdienstige minderhede. Vir die eerste keer in ons geskiedenis sal Moslem-egpare nie meer gedwing word om tussen ‘n siviele of gebruiklike huwelik te kies om staatserkenning te verkry nie. Hulle het nou die reg om hul Nikah-huwelike by die Departement van Binnelandse Sake te registreer, wat hul reg op waardigheid, gelykheid en godsdiensvryheid bevestig.

Die pad na hierdie oorwinning was lank en vol regsuitdagings, veral die landmerk President of the Republic of South Africa & Others v Women’s Legal Centre Trust & Others-saak. In 2020 het die Hoogste Hof van Appèl die Huwelikswet van 1961 en die Egskeidingswet van 1979 ongrondwetlik verklaar omdat hulle nie Moslem-huwelike erken het nie. Die uitspraak het onderstreep hoe hierdie weglatings grondwetlike regte skend, insluitend gelykheid (artikel 9), waardigheid (artikel 10) en kinderregte (artikel 28). Die Konstitusionele Hof het later hierdie uitspraak bekragtig, die ongeldigheidsverklaring gehandhaaf en die Parlement 24 maande gegee om die wetsgebreke reg te stel. Gedurende hierdie tydperk kon Moslem-huwelike as ‘n tydelike maatreël geregistreer word onder die Wet op Erkenning van Gebruiklike Huwelike, 1998, totdat wetswysigings gefinaliseer is.

Nou, danksy aanpassings in Binnelandse Sake se stelsels, word Moslem-huwelike amptelik op hul eie terme erken. Paartjies kan selfs hul huweliksertifikate terugwerkend bywerk om hierdie erkenning te weerspieël. Boonop, terwyl die Wetsontwerp op Moslem-huwelike steeds onder bespreking is, het president Cyril Ramaphosa onlangs die Wysigingswetsontwerp op Egskeiding onderteken, wat die Egskeidingswet van 1979 wysig om omvattende beskerming aan Moslem-huwelike te bied, veral in gevalle van ontbinding. Die nuwe wet beskerm die belange van Moslemvroue en -kinders, verseker die herverdeling van bates en beskerming van vermoënsvoordele tydens egskeiding, asook erkenning van die unieke status van Nikah-huwelike binne Suid-Afrika se wetlike raamwerk.

Vir dekades het Suid-Afrika se Moslem-gemeenskap sonder die wetlike erkenning van hul huwelike geleef, ten spyte van die feit dat hierdie huwelike geldig was volgens Islamitiese wet. Die gebrek aan wetlike erkenning het talle probleme vir Moslemvroue, kinders en gesinne veroorsaak, van erfporsiegeskille tot uitdagings in egskeidingsverrigtinge. Teen hierdie uitdagings het die Moslem-gemeenskap, saam met menseregteprokureurs en voorstanders van die burgerlike samelewing, ‘n beroep gedoen vir hervorming en die erkenning van hul huwelike as wettig en bindend onder die wet.

Dit is ‘n bewys van die krag van ons Grondwet, wat die regte van alle individue verskans om hul lewens volgens hul diepgewortelde oortuigings te leef. Artikel 15 van die Grondwet waarborg die reg op vryheid van godsdiens en artikel 9 verseker die reg op gelykheid voor die reg. Hierdie beginsels is nie bloot teoreties nie – dit is die fondament waarop ons regstelsel gebou is, en dit verskaf die raamwerk om te verseker dat alle burgers met die respek en waardigheid behandel word wat hulle verdien. In hierdie geval is die erkenning van Moslem-huwelike ‘n duidelike voorbeeld van die Grondwet se vermoë om gemeenskappe toe te laat om hul waardes in ‘n pluralistiese samelewing uit te leef. Dit is ‘n oorwinning nie net vir Moslems nie, maar vir die idee van Suid-Afrika as ‘n nasie waar diversiteit gevier word en nie net geduld nie.

Dit is maklik om die diepgaande betekenis van hierdie oomblik oor die hoof te sien, veral vir diegene wat dalk nie die spesifieke uitdagings wat Suid-Afrika se Moslem-gemeenskap in die gesig staar, verstaan nie.

Maar wanneer ons stilstaan en oor die geskiedenis van ons land besin, besef ons dat hierdie prestasie nie net ‘n wetlike tegniese kwessie is nie – dit is ‘n oorwinning van die Grondwet se belofte om ‘n regverdige en billike samelewing te skep. Vir eeue is Moslems in Suid-Afrika van hierdie basiese erkenning ontneem, ten spyte van die groot bydrae wat hulle tot die land se ontwikkeling gelewer het. Van die vroeë dae van Islam in die Kaapkolonie tot vandag, was Moslems ‘n integrale deel van ons nasionale verhaal, maar hul godsdienstige praktyke en huwelike is dikwels na die rande van die Suid-Afrikaanse samelewing gestoot. Hierdie grondwetlike verandering bring die herstel van waardigheid aan ‘n hele gemeenskap en erken hul ryk kulturele en godsdienstige erfenis.

Kragtens die nuwe wette kan Moslemvroue hul wetlike regte afdwing, wat regverdige bateverdeling en beskerming vir hul kinders in die geval van egskeiding verseker.
Sonder hierdie erkenning sou vroue en kinders in erflatings-geskille beland, ongelyke behandeling kon ervaar, of selfs huweliksondersteuning geweier gewees het, wat hulle kwesbaar sou maak in belangrike regsake.

Vir diegene van ons wat belê is in die volle verwesenliking van die Grondwet se belofte, is hierdie ontwikkeling ‘n belangrike oomblik. Dit herinner ons daaraan dat Suid-Afrika nie ‘n land is wat deur ‘n enkele kultuur of godsdiens gedefinieer word nie, maar ‘n nasie wat sy krag in diversiteit vind. Die vermoë om ons verskille te erken en te vier, om ruimte te maak vir almal om hul waardes uit te leef sonder vrees vir diskriminasie, is wat Suid-Afrika uniek maak. Die Grondwet is die instrument wat dit moontlik maak – dit skep ‘n sosiale kontrak waarin burgers mekaar se godsdienstige, kulturele en persoonlike keuses respekteer en akkommodeer. In hierdie sin is die erkenning van Moslem-huwelike in wese ‘n sosiologiese mylpaal, wat die reg van mense bevestig om hul identiteit uit te druk en volgens hul oortuigings te leef.

Ons moet ook die simboliese krag van hierdie wetsverandering erken. Deur Moslem-huwelike amptelik te maak, stuur die staat ‘n duidelike boodskap aan alle Suid-Afrikaners – óf hulle nou Moslem, Christen, Hindoe óf van enige ander oortuiging is – dat ons wette die diversiteit van ons samelewing weerspieël en respekteer. Dit bewys dat die Grondwet werk, dat dit in staat is om minderheidsregte te beskerm en terselfdertyd diverse gemeenskappe te laat floreer. Vir Suid-Afrika is dit ‘n oomblik om trots op te wees, ‘n herinnering aan die krag van die Grondwet om verandering te bring, die regte van alle burgers te beskerm, en ‘n samelewing te bou waar waardigheid en gelykheid nie net ideale is nie, maar geleefde realiteite vir almal.