Grond en Eiendom

2021 is die 30ste herdenkingsjaar van KODESA.

As ons bestek neem moet ons onsself afvra tot watter mate ons die visie bereik is wat ons vir onsself gestel het tydens die KODESA-onderhandelinge en of ons op die regte pad is met inagneming van wat ons aanvanklik probeer bereik het, en waaroor ooreengekom is in die 1993- en 1996-grondwette.

Die Onteieningswetsontwerp is tans voor die Parlement en openbare deelname aan die Wetsontwerp is tot 28 Februarie 2021 verleng. Die Wetsontwerp bevat kommerwekkende en ongrondwetlike artikels wat die eiendomsreg van alle Suid-Afrikaners – nie net grondeienaars of boere nie, maar van alle eiendomseienaars – sal verwater – insluitend meer as 8 miljoen swart Suid-Afrikaners wat hul eie huise besit.

Die Stigting het ‘n aantal kritieke bekommernisse geopper oor die grondwetlike kwessies wat uit die Wetsontwerp spruit en het hierdie bekommernisse aan die Parlement as deel van die openbare deelnemingsproses voorgelê.

Alhoewel die Wetsontwerp deur die jare baie hersiening en wysigings ondergaan het, bly dit om ‘n aantal redes omstrede. In sy voorlegging het die Stigting onder andere die volgende bekommernisse geopper:

• Dit lys vyf omstandighede waaronder ‘nul vergoeding’ (nul) betaal kan word wanneer eiendom onteien word;
• Hierdie lys, in terme van die Wetsontwerp, is nie volledig nie en kan vermoedelik uitgebrei word om enige aantal ander omstandighede in te sluit waarin geen vergoeding vir onteiende eiendom betaal kan word nie;
• In sy huidige vorm bied dit die regering byna uitgebreide en ongedefinieerde magte om feitlik enige vorm van eiendom te onteien – dit sluit ontasbare eiendom soos kopiereg- en gepatenteerde eiendom in;
• Die wetsontwerp het nie ‘n duidelike definisie op ‘n aantal gebiede nie en bied baie min in terme van toesiggeleentheid deur kundiges om regverdigheid teenoor gewone Suid-Afrikaners te verseker;
• Die Wetsontwerp verskaf ook geen duidelike definisie van ‘n behoorlike openbare konsultasieproses nie en geen definisie van wat met die “openbare belang” bedoel word nie.
• Hierdie Wetsontwerp op Onteiening hou duidelik ‘n ernstige bedreiging in vir eiendomsreg wat ‘n kernvereiste vir alle vrye en welvarende samelewings is.

Die Stigting is van mening dat artikel 25 van die Grondwet (die eiendomsklousule) soos dit tans bewoord is, ‘n behoorlike raamwerk vir ‘n effektiewe proses van grondhervorming daarstel. Die betaling van billike vergoeding vir onteiende eiendom is nie die grootste struikelblok vir grondhervorming nie. Dit is eerder – volgens die hoëvlakpaneel onder voorsitterskap van oudpresident Motlanthe, die ondoeltreffendheid, korrupsie en gebrek aan hulpbronne van die verantwoordelike staatsdepartemente.

Onteiening sonder vergoeding, en as die Onteieningswetsontwerp aanvaar word, kan ‘n deurslaggewende punt in die geskiedenis van Suid-Afrika na 1994 verteenwoordig waar die land beslissend wegdraai van die visie van egte nie-rassige grondwetlike demokrasie waarop ons nuwe samelewing gegrond is.

Na die Stigting se siening het die Wetsontwerp en onteiening sonder vergoeding eintlik baie min te doen met die implementering van ‘n effektiewe grondhervormingsproses en is dit die jongste manifestasies van die ANC-SAKP se Nasionale Demokratiese Revolusie-ideologie.

Die FW de Klerk Stigting sal vroeg volgende week ‘n afsonderlike voorlegging oor hierdie aspekte van die wetsontwerp en onteiening sonder vergoeding aan die Parlement voorlê.

Jy kan die Wetsontwerp en die Stigting se voorlegging hier sien, sowel as die skakel na die regeringsbladsy waar jy jou eie kommentaar, of voorlegging, oor die Wetsontwerp kan verskaf:

Skakels:

1. https://fwdeklerk.org/index.php/en/document-library/submissions
2. https://www.gov.za/documents/expropriation-bill-b23-2020-15-oct-2020-0000#
3. https://www.parliament.gov.za/index.php/press-releases/media-statement-public-works-and-infrastructure-committee-extends-deadline-written-submissions-expropriation-bill