Die ANC glo spesifiek dat die media ‘n spesiale rol in die inwerkingstelling van sy Nasionale Demokratiese Revolusie (NDR) speel. Volgens sy besprekingsdokumente van sy Nasionale Algemene Vergadering in 2010, voer die ANC aan dat wat die NDR betref, die media moet bydra tot die transformasie van ons land. “Die bou van maatskaplike samehorigheid en die bevordering van die waardes van ‘n samelewing wat omgee is ‘n belangrike deel van die stryd om idees en moet die wyse waarop die media bedryf word, onderskraag. Die verantwoordbaarheid en regverdigheid van verslaggewing is belangrik vir die evaluering van die vordering wat die NDR maak.”
Die ANC maak ook geen geheim van sy doelwitte betreffende die media nie. “Ons doelwitte is dus om op kragtige wyse die ANC se uitkyk en waardes (stand van ontwikkeling, kollektiewe regte, waardes van ‘n samelewing wat omgee en deel, solidariteit, ubuntu, nie-seksisme en om saam te werk versus die huidige hoofstroom media se ideologiese uitkyk (neo-liberalisme, ‘n swak en passiewe staat en die oorbeklemtoning van individuele regte, markfundamentalisme ens) te kommunikeer.”
Die ANC glo dat die media transformeer moet word as deel van sy stryd oor wat dit na verwys as die “slagveld van idees”. Dit het verskeie wetgewende en ander stappe gedoen om sy doelwitte betreffende kommunikasie te behaal – waarvan baie onversoenbaar is met sy verklaarde steun aan vryheid van uitdrukking.
Freedom House, die monitor van internasionale burgerlike, politieke en mediavryheid, wat wyd gerespekteer word, het Suid-Afrika sedert 2010 geklassifiseer as slegs “gedeeltelik vry” ten opsigte van vryheid van uitdrukking. In sy verslag van 2015 het dit tot die gevolgtrekking gekom dat mediavryheid in Suid-Afrika op ‘n afwaartse koers is. Die redes wat dit aanvoer vir Suid-Afrika se afgradering is die volgende:
- Die Wet op Nasionale Sleutelpunte voor 1994, wat gebruik word om joernaliste te verhoed om foto’s te neem of om toegang te verkry tot ‘n toenemende hoeveelheid plekke wat die regering as sensitief beskou.
- Staatsinstellings kom nie hul verpligtinge na om inligting te verstrek kragtens die Wet op die Bevordering van Toegang tot Inligting van 2000 nie. Freedom House haal ‘n verslag van 2014 aan dat 16% van aansoeke tussen Augustus 2013 en Julie 2014 volledige bekendmaking verkry het.
- Die Wet op die Beskerming van Inligting – alhoewel dit verbeter is – voldoen steeds nie aan die eise van sy kritici nie – veral omdat daar steeds geen verdediging betreffende openbare belang is nie en omdat mense wat in besit van geklassifiseerde inligting gevang word, steeds tronkstraf sal ontvang.
- Voortgesette beroepe om die instelling van ‘n Media-appèltribunaal. Die Media-appèltribunaal het sy oorsprong in ‘n resolusie wat in 2007 tydens die ANC se Nasionale Konferensie in Polokwane aanvaar het betreffende die behoefte om die reg op vryheid van uitdrukking, vryheid van die media, met die reg op gelykheid, op privaatheid en menswaardigheid vir almal te balanseer. Verlede jaar het president Zuma aangekondig dat die tribunaal nodig was omdat die media se eie stelsel van selfregulasie misluk het. Hy het gesê dat die media bestuur moet word omdat hulle soms oorboord gaan met die regte. Hy het bygevoeg dat die media beweer om die waghond van die mense te wees, maar dat hulle nooit verkies is nie. Hy het gesê dat die media nie die enigste liggaam is wat regte verstaan nie: “Ons by die ANC, ons glo ons doen. Ons het geveg vir die regte.”
- ANC se dominering van die SAUK – veral die optrede van sy Hoofbedryfsbeampte – Hlaudi Motsoeneng – wie, volgens Freedom House, dikwels die uitsaaier gebruik om die belange van die ANC te bevorder.
- Die toenemende deel van die openbare media wat nou deur vertrouelinge van die regering besit word, spesifiek die koop van die Independent News and Media, South Africa deur Sekunjalo – bygestaan deur reuse lenings van die Openbare Beleggingskorporasie. Die Regering het ook vriendelike media gesubsidieer wat advertensies en borgskappe van spesiale ontbyte betref, en toenemende druk is nou op Naspers gemik – die land se sterkste mediamaatskappy.
- ‘n Vergadering van die Nasionale Uitvoerende Komitee van die ANC in 2014 het na bewering ‘n plan gefinaliseer om advertensies van die staat van koerante wat krities van die regerende party en die President is, te onttrek.
Al hierdie ontwikkelings is ernstige rede tot kommer oor die toekoms van mediavryheid in Suid-Afrika. Dit is veral die geval omdat ons uitgesproke media – saam met die onafhanklikheid van die howe en ons lewenskragtige burgerregteorganisasies die laaste verdedigingslinies teen diegene wat die staat wil kaap en die grondwetlike waardes waarop ons nuwe samelewing gegrond is, wil ondermyn.
Deur Dave Steward, Uitvoerende Direkteur van die FW de Klerk Stigting
