Wanneer mens gereeld die gebeure by die Zondo kommissie volg, is die omvang en diepte van korrupsie en oneffektiwiteit byna onwerklik en moet jy jouself herinner dat wat voor jou oë afspeel, realiteit en nie fiksie is nie. Daar kan baie redes vir die tragedie aangevoer word: ‘n gevoel van onaantasbaarheid, mag sonder verantwoordbaarheid, buitensporige aansprake en gierigheid, opgeblase ego’s en die Dunning Kruger -effek, waar mense hul eie vermoëns om ‘n taak suksesvol te doen, oorskat. Die kernoorsaak van die nasionale tragedie kan herlei word tot die skeiende afwesigheid van beide prestasie en morele karakter op alle vlakke. Ons president is deeglik bewus van die gebrek aan bevoegdheid (prestasie-karakter) en etiek (morele karakter) in die staatsdiens, want in Maart hierdie jaar skryf hy: “Dear Fellow South Africans: Only a capable, efficient, ethical and development-oriented state can deliver on the commitment to improve the lives of the people of this country.” Hy wil dan ook d.m.v. ‘n rekonstruksie- en herstelplan ‘n effektiewe en etiese staatsdiens probeer skep. Hy sal egter moet begin by die waarde-sisteem en karakter van die persone werksaam in die staatsdiens en regering, ander sal die inisiatief, soos talle vorige planne, programme en projekte, niks uitrig nie.
Prestasie-karakter stel mense in staat om persoonlike doelwitte te bereik. David Brooks beskryf prestasie-karakter as ‘n persoon se “resume-” karaktereienskappe, dié karaktereienskappe wat jou ‘n werk laat kry en hou. Dit sluit waardes soos selfdissipline, hardwerkendheid, veerkragtigheid, inisiatief en uithouvermoë in.
Morele karakter stel mense in staat om goed met ander oor die weg te kom. Dit behels waardes soos respek, nederigheid, empatie en omgee. Brooks verwys na dié waardes as eulogie-waardes, dit sluit die karaktereienskappe in wat dikwels by gedenkdienste gebruik word wanneer daar oor die ontslapene gepraat word. Verantwoordelikheid kan onder beide prestasie-karakter en morele karakter val.
Prestasie-karakter en morele karakter, vorm die skering en inslag van ‘n gesonde individu en samelewing. Daarsonder rafel gemeenskappe uit en gaan vertroue verlore. Volgens die Edelman Barometer wat vertroue as ‘n funksie van bevoegdheid en etiek meet, hang vertroue direk af van die teenwoordigheid van beide prestasie-karakter en morele karakter. Vertroue in ons regering staan in 2020 op 20%, die laagste van al die deelnemende lande, met Spanje wat 10% beter vaar as ons, in die tweede laaste plek. Die rede vir die wantroue is die gebrek aan beide prestasie-karakter en morele karakter op alle vlakke. Suid-Afrika word gekenmerk en gepooitjie deur ‘n tekort aan beide effektiwiteit en etiek.
Ons het tot ‘n groot mate ons integriteit verloor, want al het ons ‘n waarde-gebasseerde Grondwet, is daar te min waarde- gedrewe individue, instansies en gemeenskappe in ons land. Ons Grondwet het ‘n morele vyeblaar geword waaragter ons ons morele gebreke probeer wegsteek. Ons beskik nog oor die woordeskat van karakter en waardes en dit word graag deur veral politici in toesprake gebruik. Maar wanneer morele taal as vensterversierings misbruik word deur politici en ander leiers wat self nie kernwaardes leef nie, maak dit mense kwaad en sinies.
Die Grondwetlike waardes waarop ons demokrasie rus, bly mooi, abstrakte ideale en ons kon nog nie daarin slaag om ‘n tradisie van prestasie- en morele karakter in ons land te vestig waarop toekomstige geslagte kan bou nie. In ‘n land waar daar werklik respek is vir alle mense sal daar nie byna 4,000 puttoilette by skole voorkom wat beide gevaarlik en degraderend vir leerders is nie. Waar gelykheid as Grondwetlike waarde geleef word, sal daar nie talle skole wees waar leerders onderrig van ‘n minderwaardige kwaliteit ontvang nie. Gelykheid tussen mense word nie verkry deur die uitdeel van toelaes nie, maar deur ekonomiese groei en kwaliteit onderwys aan alle leerders waardeur hulle potensiaal optimaal kan ontwikkel. Volgens ‘n verslag van die Wêreld-Ekonomiese Forum het minder as 30% van ons arbeidsmag hoërskool voltooi. In ‘n land waar menswaardigheid ernstig opgeneem word, sal ou mense nie met emmers moet gaan water skep in riviere nie en daar nie bloed op hospitaalvloere hard word nie. Indien nie-seksisme werklik ‘n kernwaarde is, sal ons nie die hoogste verkragtingsyfer in die wêreld hê nie en indien nie-rassisme as Grondwetlike waarde werklik praktyk word, sal niemand in ons land o.g.v. hul ras bevoordeel of benadeel word nie.
Daar is legio voorbeelde wat die onmisbaarheid van beide bevoegdheid en etiek in ons land demonstreer. Ouers vertrou dat die onderwysers wat voor hul kinders staan die nodige vak-en didaktiese kennis het om leerinhoude suksesvol oor te dra asook die nodige werksetiek en dissipline om die kurrikulum suksesvol deur te werk, m.a.w. dat hulle bevoeg is om hul werk te doen. Maar ouers vertrou ook dat onderwysers met regverdigheid en empatie sal optree en die regte ding sal doen, dus ook oor morele karakter beskik. Inwoners hoop dat die munisipale bestuurder en munisipale amptenare van hul dorp oor beide die nodige kennis, bekwaamheid en hardwerkendheid beskik om hul werk goed te kan doen, maar ook dat hulle die nodige integriteit en respek sal hê, sodat riool nie in die state afloop en die water ondrinkbaar is nie. Die prestasie- en morele karakter van elke lid van die polisie is onmisbaar vir die doeltreffende funksionering van ons polisiediens en die veiligheid van ons land. ‘n Onbekwame en onetiese, korrupteerbare polisiediens maak ons weerloos teen misdaad. Die grootskaalse korrupsie en agteruitgang by Eskom kon plaasvind a.g.v. die totale afwesigheid van kundigheid en bevoegdheid, asook die algehele gebrek aan integriteit en verantwoordbaarheid.
Beide korrupsie en kaderontplooing is simptome van en floreer in die afwesigheid van bevoegdheid en etiek. Kaders sonder prestasie-en morele karakter is maklik korrupteerbare pionne in die skaakspel om mag en staatsbronne. Daar kan nie ekonomiese groei, welvaart en stablititeit wees indien korrupsie en omkopery as normale sakepraktyk beskou word nie. Verantwoordbaarheid en aanspreeklikheid sal as Grondwetlike waardes bygevoeg moet word, sodat die huidige kultuur van geen gevolge vir onbevoegdheid en onetiese optrede omgekeer kan word.
Om vir Ace Magashule uit die ANC te skors is ‘n simboliese gebaar wat moet wys dat die ANC ernstig is om van korrupsie ontslae te raak, maar dit is hopelik slegs die begin van die groot skoonmaak. Daar sal oral, van die Parlement tot in skole, bekwame mense met die nodige kundigheid, vaardighede en werksetiek asook ‘n sterk etiese ruggraat in poste aangestel moet word. Ons sal ook doelgerig in ons huise en skole, erns moet maak van die karakterontwikkeling van ons kinders en ons leerders, sodat hulle eendag bevoeg sal wees om hul werk goed te kan doen en ook in staat sal wees om die regte ding te doen.
Maar onbeholpe onbevoegdheid en onetiese optrede is so deel van die DNS van die ANC, dat mens wonder of die ANC sal kan oorleef indien president Ramaphosa werklik daarin sou slaag om die transformasie na ‘n effektiewe en etiese regering op alle vlakke, te realiseer. Die vraag is: Beskik ons President oor die nodige karakter vir die omvattende en deurslaggewende uitdaging?
Deur Jeanette de Klerk-Luttig, Raadslid van die FW de Klerk Stigting
18 Julie 2021
*Eers in Die Burger gepubliseer | Gepubliseer met die vriendelike toestemming van Media24
