Op 10 Desember is dit ook die hoogtepunt van die Verenigde Nasies se jaarlikse 16 Dae van Aktivisme teen Geslagsgebaseerde Geweld-veldtog. Gedurende hierdie 16 dae word die samelewing versoek om na te dink oor die plaag van geslagsgeweld en om konsekwent teen dit uit te vaar, daarteen op te tree en om voorspraak te maak vir slagoffers en oorlewendes. Die verwoestende ironie is dat in Suid-Afrika, in die middel van hierdie bewusmakingsveldtog, die berigte oor vermiste of vermoorde vroue en kinders steeds instroom. Dit is dus geskik dat ons vandag besin oor wat dit beteken om die draer van menseregte te wees en die geskiedenis van ontneming wat te veel gemeenskappe van kwesbare mense nog moet oorkom. Die swak beskermingsrekord gaan oor meer as net geslagsgebaseerde geweld en is nie beperk tot Suid-Afrika nie.
Volgens Amnesty International se verslag, The State of African Regional Human Rights Bodies and Mechanisms, moet regerings blameer word vir die menseregteskendings wat deur mense ervaar word. Bo en behalwe stelselmatige mislukkings om die beskerming van hul burgers se regte te verseker, is Afrikastate deurgaans laat met die indiening van menseregte-landsverslae aan die betrokke liggame, soos die Afrika-unie. Sommige het tot 19 jaar geduur voordat hulle hul eerste landverslae voorgelê het sedert hulle die Afrika-handves vir Menseregte onderteken het. Verder lui die verslag dat Afrika-menseregte-organisasies aanhou werk in haglike omstandighede waar hul besluite geïgnoreer word en hul pleidooie vir voldoende finansiering en menslike hulpbronne onbeantwoord bly. Dit is nie net ‘n aanduiding van die houding van die partye van die staat as dit kom by die beskerming van menseregte nie, maar dit het ook die gevolg dat beskerming en geregtigheid ingeperk word vir diegene wat dit die nodigste het.
In die tydperk onder hersiening het die Afrika-kommissie vir Menseregte meer as 80 dringende appèlle oor die skending van menseregte aan partye van die Staat gestuur. Slegs 31% hiervan het ‘n skriftelike antwoord ontvang. Die Kommissie het ook meer as 25 besoeke na lande versoek. Hiervan was 13 in beginsel gemagtig en slegs vyf het in werklikheid plaasgevind. Die African Court for Human and Peoples’s Rights het 25 uitsprake gelewer. Ten tyde van die verslaggewing was dit egter net Burkina Faso wat die beslissings van die Hof ten volle nagekom het. Die oorblywende nasies het dit óf gedeeltelik óf glad nie nagekom nie.
Baie gemeenskappe het sake in eie hande geneem nadat hulle moeg geraak het vir die growwe en deurlopende skending van menseregte wat deur hul leiers gepleeg is. Massa-betogings in lande soos Soedan, Zimbabwe en Suid-Afrika het die nood van ‘n besorgde en verslane oorwonne burgery belig. In sommige van hierdie lande het die betogings resultate gelewer, maar dit het dikwels tot polisie-brutaliteit gelei, wat soms die doodmaak en arrestasie van betogers behels het. Aktiewe menseregteverdedigers wat onvermoeid gewerk het, se hul lewensbestaan en soms ook hul lewens is bedreig.
Luidens die jaarverslag van Amnesty International was daar tussen Januarie 2018 en Junie 2019 het die versoeke om die beskerming van menseregtebeskermers 71% van alle appèlle uitgemaak wat deur die Afrika-kommissie aan staatspartye uitgereik is. Dit beteken dat die einste mense wie se taak dit is om tussen die staat en sy kwesbare mense te staan, teikens geword het, soos wat state voortgaan sonder om gestraf te word.
Wat die verslag opvallend duidelik stel, is dat daar ‘n gebrek aan politieke wil is wat daarop gemik is om die slegte toestande van menseregte in baie lande aktief te verlig. Alhoewel dit onverstandig is om voor die hand liggende beperkinge, soos finansiële bronne wat universeel aangehaal word, te ignoreer, kan en doen party partye beter. Hulle moet die politieke wil en toewyding openbaar om menseregtekwessies aan te spreek, en saam te werk met organisasies uit die burgerlike samelewing wat aktief betrokke is by die werk vir menseregte. Daar moet ruimte geskep word vir dialoog met die burgerlike samelewing, en partye van die staat moenie iemand wat die regering misluk, uitspreek nie. Staatspartye moet verder aanspreeklikheid aanvaar wanneer mislukkings blootgestel word en die nodige hulpbronne beskikbaar stel om bestendige vordering met die implementering van menseregte te verseker.
Internasionale Menseregtedag moet ‘n dag van besinning wees oor die ontelbare mylpale wat die wêreld op die gebied van menseregtebeskerming bereik het. Totdat daar ‘n meer gesamentlike poging van die staat en meer sigbare aanspreeklikheid is, sal die doel van toegang tot universele regte moeilik bly om te vier. Daar is ‘n opvallende wanbalans tussen diegene wat menseregte geniet en diegene wat dit nie doen nie; tussen diegene wie se lewens en menseregte waardeer word en diegene wie se lewens en menseregte geïgnoreer word. Die UDHR kan die weg wys, maar slegs regerings wat met hul mense werk, kan verseker dat almal uiteindelik die volle spektrum van menseregte sal geniet wat die wêreld in 1948 verwoord het.
Deur me Rebecca Sibanda: Regsbeampte, Sentrum vir Grondwetlike Regte
10 Desember 2019