Die Nederlandse besetting in die Kaap vanaf 1652 was ‘n ramp vir die Koi en San. Hulle is van hul tradisionele grond onteien, namate die setlaars al verder die binneland binnegedring het. Sommige het gesterf in skermutselings met setlaars – maar baie meer is dood aan pokke en ander Europese siektes. Sommige was slawe; ander het dienaars of soldate van die Britse leër geword; en ander het buite die bereik van die Europese bewind getrek.
Die negentiende eeu is oorheers deur die verowering deur Brittanje van die drie sterkste volke van suidelike Afrika – eerstens die Xhosa in herhalende grensoorloë tussen 1811 en 1879; tweedens die Zoeloes in die Anglo-Zoeloe-oorlog van 1879; en derdens die twee Boererepublieke – wie se onafhanklikheid internasionale erkenning geniet het – in die Anglo-Boereoorlog van 1899-1902. Sowat 50 000 Boere het die magtige Britse leër byna drie jaar lank in die slag gehou. Die oorlog was die grootste en duurste van die ongeveer 80 oorloë wat die Britte tussen die Napoleontiese oorloë en die Eerste Wêreldoorlog gevoer het. Dit het die ontplooiing van 430 000 troepe behels – vergeleke met die 100 000 wat die Britte tydens die Vryheidsoorlog in Noord-Amerika ontplooi het.
Na die oorlog het die Britte hulself bevind met ‘n lappieskombers van duur en angswekkende gebiede in suidelike Afrika. Wat om met hulle te doen? Waarom nie ‘n unie of federasie stig soos hulle onlangs so suksesvol met hul kolonies in Kanada en Australië gedoen het nie? En so is die Unie van Suid-Afrika in 1910 gestig. Natuurlik was daar – skokkend volgens die standaarde van ons tyd – geen sprake van betekenisvolle politieke regte aan die meerderheid swart bevolking van die nuwe land nie. Dit sou ‘n gevaarlike presedent gewees het vir Brittanje se verafgeleë kolonies in die res van Afrika – en, nog erger, vir sy groot ryk in Indië.
Gedurende die eerste veertig jaar van die nuwe unie het die politiek gefokus op die verhouding tussen die Afrikaners en die nasate van Britse setlaars. Wit Suid-Afrikaners beskou hulself – en word internasionaal beskou – in dieselfde lig as Australiërs, Nieu-Seelanders en Kanadese – as nog ‘n Statebondnasie. Hulle het in die wêreldoorloë geveg; krieket en rugby gespeel en Statebondkonferensies bygewoon.
Na die oorwinning van die Nasionale Party in 1948 – wat ironies saamgeval het met die aanvaarding van die Internasionale Menseregteverklaring – het die fokus van die politiek toenemend verskuif na die groeiende konflik tussen swart en wit nasionalismes. Hierdie stryd het uitgeloop – nie in ‘n lang verwagte rasoorlog nie – maar in ‘n onderhandelde skikking wat ons huidige grondwetlike demokrasie tot stand gebring het.
Dit is nou ‘n hele klomp geskiedenis wat ons nie kan verstaan nie, tensy ons soveel moontlik perspektiewe daaroor lees. Ek sou “Frontiers” van Noel Mostert oor die Frontier Wars aanbeveel; “The Washing of the Spears” deur Donald Morris oor die Anglo-Zoeloe-oorlog; “Die Anglo-Boereoorlog” deur Thomas Packenham; die wonderlike podcast van 143 aflewerings van die Anglo-Boereoorlog deur Des Latham; Hermann Giliomee se groot werk oor die Afrikaners; Nelson Mandela se “Long Walk to Freedom” – en (natuurlik!) FW de Klerk se “The Last trek – a New Beginning”.
Slegs as ons Suid-Afrikaners mekaar se verlede verstaan - en respekteer – kan ons mekaar in die hede vind en saam vorentoe beweeg in die toekoms in. Dit is dus ‘n groot teleurstelling – maar nie ‘n verrassing nie – dat die ANC van die grootste deel van hierdie geskiedenis wil ontslae raak en dit vervang deur sy eie weergawe wat deur NDR geredigeer is, wat min of meer opgesom kan word as ‘swart mense goed; wit mense boos (behalwe Joe Slovo, Braam Fischer en Beyers Naude)”.
Verlede maand het Nathi Mthethwa, die minister van sport, kuns en kultuur, bevestig dat die regering beplan om die onderrig van ‘outentieke voorgeskrewe geskiedenis’ by skole verpligtend te maak en dat dit ‘standbeelde, simbole en monumente’ uit apartheid en koloniale eras na ‘kulturele nasiebou-parke’ sal skuif. Hy het gesê dat die aanstootlike standbeelde verskuif sal word na oorleg met die gemeenskappe waarin dit geleë is. Maar – en ondanks sulke konsultasies – “wat belangrik is, is dat ons besluit dat die standbeelde van ondersteuners van apartheid en kolonialisme nie in ons prominente openbare ruimtes moet staan nie.” ‘Hulle moet eerder na die voorgestelde nasiebouparke gaan, want ons glo nie, soos ander mense sê, dat hulle in die asblik van die geskiedenis hoort nie.’
‘n Oudit van aanstootlike standbeelde, simbole en monumente sal deur die hele land uitgevoer word deur 260 werklose jeugdiges teen ‘n koste van R10 miljoen. Ons weet nie wat hulle sal aanbeveel nie, maar dit is redelik duidelik dat die ANC van plan is om enige objektiewe geskiedenis van wit Suid-Afrikaners uit ons nasionale verhaal te verwyder. Standbeelde van groot mans – wat ten goede of ten kwade ‘n enorme impak op Suid-Afrika gehad het – sal na ‘temaparke’ gestuur word, waar hul rolle ongetwyfeld verduidelik sal word deur gidse wat behoorlik geïndoktrineer is in die ANC-weergawe van die geskiedenis. Sal hulle Jan van Riebeeck, Oom Paul, Marthinus Pretorius, Louis Botha, Cecil Rhodes, President Steyn en Jan Smuts insluit? Dit sou ooreenstem met die stelling van Angie Motshekga ‘n paar jaar gelede dat die doel van die ANC se nuwe geskiedenis is om alle voormalige wit leiers as “Folk Devils” uit te beeld. In ‘n ware Orwelliaanse wending sal hierdie frontaanval op twee van ons nasionale minderhede uitgevoer word in die naam van ‘sosiale kohesie’ en ‘nasiebou’.
Die mensegeskiedenis is vol van onderdrukking, oorloë, verowerings en lyding. Feitlik al die mense van die wêreld – insluitend swart en wit Suid-Afrikaners – was al slagoffers en oortreders. En tog maak ons vordering en styg ons soms uit bo ons vrese en passies om vrede te maak – soos in 1994.
Mense kan nie van hul geskiedenis geskei word nie. Die uitsluiting van hul historiese simbole deur die staat van openbare ruimtes beteken dat hulle as mense nie meer welkom is in die konsep van die nasie nie en dat hulle verplaas word na ‘n plek van morele minderwaardigheid buite die periferie van die aanvaarbare.
Geskiedenis is nie ‘n skoonheidskompetisie nie. Dit moet toekomstige geslagte so onpartydig moontlik vertel, in die woorde van die groot Duitse historikus Leopold von Ranke, wie es eigentlich gewesen (wat werklik gebeur het). Sonder hierdie kennis sal ons nie weet waar ons vandaan kom nie, wie ons regtig is nie – of hoe ons die ongeregtighede van die verlede kan herhaal nie. Meer ernstig, mense wat hul geskiedenis ontneem word, word ook hul reg op kultuur ontneem. Sonder ‘n reg op kultuur kan daar geen reg op menswaardigheid of gelykheid bestaan nie. As enige van ons mense hul regte op menswaardigheid en gelykheid ontneem word, is dit ons hele grondwetlike stelsel.
Dave Steward: Voorsitter, FW de Klerk Stigting
10 Desember 2020
Foto bron: https://www.foter.com
