Soos dit gewoonlik in die politiek gaan, is daar ‘n paar antwoorde op hierdie vraag. Faktore wat in aggeneem word, sluit in die onderskeid tussen Ramaphosa wat praat as president van die ANC, of as President van die land. Hy het op rekord gesê dat sy laatnag verklaring op 31 Julie as ANC-leier gemaak is, nie as President van die land nie (wat die gebruik van SAUK-lugtyd soveel erger maak). Nog ‘n faktor is die neiging van politici om hul boodskappe vir hul gehore te formuleer, wat die beklemtoning van dieselfde tema vir verskillende gehore tot gevolg het. ‘n Derde faktor is die moontlike benutting van die grondkwessie as ‘n partytjie-politieke platform in die aanloop tot die algemene verkiesing in 2019. En die vierde faktor is die ANC se ou taktiek om moeilike kwessies in die openbaar aan te raak.Indien die openbare mening teen die idee gekant is, onttrek dit stilletjies, en indien nie, gaan hulle daarvoor. In ANC-taal word daarna verwys as “die balans van magte”, wat in hul guns moet wees voordat hulle dit deurvolg. Maar sodra jy weerstand ervaar, moet jy met die grootste grasie onttrek, terwyl sulke kwessies met “fermheid van beginsel en behendigheid van takt” hanteer word.
Vier moontlikhede bestaan om hierdie vraag te beantwoord: ommekeer of verdraaiing?
Moontlikheid een is dat die hele debat oor grond en OSV deur die EVV begin is en op die ANC afgedwing is – eers by Nasrec en toe in die Parlement. Ramaphosa se vorige verklarings moet gesien word teen die agtergrond van die stryd om die inisiatief weer by die EVV af te neem. Dit moet dus hoofsaaklik beskou word as deel van die voorverkiesingstrategie. Dit verduidelik egter nie die klaarblyklike ommekeer van die afgelope week nie.
Moontlikheid twee is dat alhoewel die debat deur die EVV begin is, dit verder gevoer is deur die Zumaniete in die ANC. Dit het gebeur tydens die laaste aand van die Nasrec-konferensie, toe dit op die Ramaphosa-groep afgedwing is. Dit kon verhoed gewees het in die parlementêre mosie, maar die Zumaniete in die Parlement het besluit om nie vir die EVV “nee” te sê nie (soos wat hulle twee keer vantevore gedoen het met betrekking tot mosies van wantroue in Zuma), maar eerder om die EVV se mosie op ‘n lomp wyse te wysig; en om eerder twee van die belangrike voorwaardes van Nasrec uit te laat, naamlik skade aan die ekonomie en skade aan verdere belegging in die ekonomie. Dit het ook ‘n reeks grondverhore op die land losgelaat, waarvan rasseverhoudinge nie maklik sal herstel nie. In hierdie moontlikheid spreek Ramaphosa hoofsaaklik die ANC-lede in die Zuma-kamp aan, in ‘n poging om te keer dat hulle ‘n Nasionale Algemene Vergadering saamroep en hom as president van die ANC met ‘n skamele 51% meerderheid verwyder. Hierdie moontlikheid alleen verduidelik nie die afgelope week se verwikkelinge nie.
Moontlikheid drie is dat die ANC (en spesifiek die Ramaphosa-kamp) “skielik” besef dat daar hoë ekonomiese koste betrokke sal wees vir OSV in sy oorspronklike vorm. Die stemme wat daarteen uitgevaar het sluit nie net die “gewone lot” in nie, maar ook die Landbank, die kommersiële banke en invloedryke swart meningsvormers (soos Mondli Makhanya, byvoorbeeld). Die party het dus besluit om ‘n nuwe veldtog van stapel te stuur deur met van hierdie organisasies te gaan praat. In hierdie moontlikheid kan mens jou voorstel dat Ramaphosa vir Mabuza gesê het: “Die boere lyk onrustig – gaan stel hul bietjie gerus”. Die gevolg was die hoogs gepubliseerde (en welkom) besprekings nie net tussen Mabuza en Mashatile aan die een kant en Agri SA en Agbiz aan die ander kant nie, maar ook tussen Ramaphosa en Dan Kriek, die president van Agri SA. Dit is duidelik dat, soos in die media gerapporteer is, ‘n aantal vergaderings agter die skerms bygedra het tot die versekerings wat gegee is oor produktiewe landbougrond en grondvergrype. Wat hierdie moontlikheid nie verduidelik nie, is hoe Ramaphosa hierdie nuwe (sagter) houding aan die Zumaniete in sy eie party en die EFF in die Parlement sal verkoop as dit kom by die stemming oor artikel 25.
Die vierde moontlikheid is dat Ramaphosa (as die langtermyn-spel-strateeg) dit alles doelbewus gedoen het. Speel die populistiese spel (“radikale transformasie deur OSV”) om die kwessie op die tafel te sit op ‘n doelbewuste en emosionele wyse, wen steun van die linkses, jaag eienaars van eiendom op hol met moontlike gevolge, en wag dan vir die eiendominstellings om op konstruktiewe wyse te reageer. Deur Agri SA en ander te kry om die belangrikheid van grondhervorming “beter” te verstaan, het hy nou uitstekende bondgenote om hom te help om die grondhervorming in werking te stel wat die regering nie vir meer as 20 jaar gedoen het nie. En wat, volgens die Hoëvlak-paneel onder die leierskap van voormalige president Kgalema Motlanthe, nie gedoen kon word nie weens ‘n gebrek aan politieke wil en vermoë, asook wydverspreide korrupsie. Die ander element is dat hy nou aan sy linkses kan sê dat deur nou met die boere en eienaars van eiendom saam te werk, grondhervorming meer doeltreffend uitgevoer kan word. Dit is ‘n bonus dat dit die verskeie landbouliggame (met inbegrip van die African Farmers Association) gedwing het om saam te werk.
Dit kan ‘n doeltreffende strategie wees om die boere gerus te stel, maar soos Stephen Grootes onlangs daarop gewys het, is daar “geen harmonie in die ANC hieroor nie. As hy sy posisie weer moet verander, tot die punt waar sy boodskap aan Agri SA blyk om oneerlik te gewees het, of hy nie aan sy beloftes kan voldoen nie, sal dit ‘n teken wees dat hy heeltemal beheer van die party oor hierdie probleem verloor het”.
Die lewe en politiek is nooit so eenvoudig en maklik verduidelikbaar vanuit een moontlikheid of perspektief nie. Alhoewel die derde en vierdie moontlikhede die meeste van verlede week se verwikkelinge kan veruidelik, is elemente van die eerste twee moontlikhede dalk nodig om dit alles te verduidelik. En selfs al verduidelik drie en vier die meeste daarvan, beteken dit nie dat diegene wat op konstruktiewe wyse reageer het, en diegene wat die gerusstellings verwelkom het, in PW Botha se taal, “nuttige idiote” is nie. Dit beteken dat besorgde burgers die groter prentjie gesien het en bereid is om saam te werk. Dit beteken ook nie dat diegene wat ander strategieë gevolg het (en steeds volg) om OSV teen te staan, verkeerd of onkonstruktief was nie. Ons mag dalk nie daarvan hou dat AfriForum suskes behaal het deur die Trump-tweet nie, maar dit is nog ‘n faktor in die voorbereiding om die grondslag daar te stel vir behoorlike onderhandelings oor hierdie belangrike kwessie van grondhervorming en OSV.
Op die ou einde maak motiewe nie saak nie, uitkomste doen. Dit geld vir alle belanghebbendes in die debat. Soos ons in ‘n vorige artikel genoem het: gee President Ramaphosa ‘n kans, maar hou hom fyn dop. Ons hou jou steeds fyn dop, mnr President…
Deur Theuns Eloff: Uitvoerende Direkteur, FW de Klerk Stigting
28 Augustus 2018
